Nuuwjaors- en vruchtbaor'eidsféést

Karreneval is van òòrsprong 'n 'eides féést da oorspronkeluk wer gevierd rond de jaorwiesseling, wa éél lang geleje toen rond de lente viel.
Da kunde nog aon òòns kelender zien: Septembur waar d'n zeuvende maond (sept), oktobur d'n achtste (okt), novembur d'n negende (nove) en decembur d'n tiende (dec).
Janoewaorie en febroewaorie waare d'n ellufde en d'n twaolufde maond.

Dees kelender waar gekoppeld aon de jaorgetije. D'n jaorwieseling waar 'n nuuwjaors- en vruchtbaor'eidsféést: 't nuuwe jaor begon toen mee nuuwt, ontluikend leeve: Nuuwjaor viel naomeluk in mèèrt, en in dees maond begient 't zonneke wir wa meer te schijne en konne ze 't laand wir bebouwe.
Ok waar 't 'n féést om oe vorouders te eere.

D'n nuuwe kelender

Zjulius Seezaar (da waar 'n Romeinse keizer) introduceerde 'n nuuwe kelender: 'ne kelender die d'n zonnestaand vollegde. Daordur wer d'n jaorwieseling vervroegd naor 1 janoewaorie, want op die dag schijnt d'n zon op 't noordeluk allufrond langer.

Mar... 't karreneval bleef in febroewaorie, ok al waar 't nuuwjaor verplaòtst naor 1 janoewaorie, omda d'n kerk vur 't bepaole van Paose d'n zonnestaand nao 21 mèèrt néémt, en dan trugrekent naor Aswoensdag.
Siens toen varieert karreneval tusse 1 febroewaorie en 7 mèèrt.

Karreneval waar dus ok 'n féést om oe vurouders te ere. Mar ok waar 't 't moment om de jongere, as ze 'n bepaolde leeftijd bereikt adde, op te neme in de groep van de volwassene.
D'n zon zouw d'n aorde wir gaon verwarreme, en daormee kon d'n aorde wir vruchte draoge: en da moes gevierd worre!

Zuiverieng

Vedder waar 'ter nog d'n zuiveriengsriete: men kon 't nuuwe jaor nie in gaon mee alle zonde van 't vorugge jaor.
De konieng vertegenwòòrdigde d'n ééle bevolleking, en 'ij moes eiluk d'n zuivering ondergaon.
Da kon dor dòòd te gaon, elluk jaor wir.

Elluk jaor 'n nuuwe konieng

Da waar nogal wa, want dan moesse z'elluk jaor 'ne nuuwe konieng emme.
Daorom gebrùikte ze daor mar 'ne vervanger van d'n konieng vor, zoas ne miesdaodiger die op z'n eksekuusie wachtte.
Dees wer geduurende die daoge verklééd as konieng, en rondgetrokke in 'n schip op wiele ('t narreschip).

Febroewaorie

De naom febroewaorie kom van 't Romeinse februa, wa reinegiengs- of verzoenmiddele betéékent.
Ok al stong d'n wèreld op z'n kop: normaole regels golde nie.
Slaove en meesters stongen op gelijke voet. De mèènse kleeje zich d'r ok naor, en d'r waare vijf daoge toegelaote wanorde.
Nao die daoge werd d'n orde wir ersteld.

Da wer al in Mesopotamië gedaon ( zo 2600 vur christus) mar ok bij d'n Grieke, Egytpenaore, Romeine, Kelte en Germaone.

De kerk en vette daoge

Om 't volluk mar tevreeje t'ouwe emme d'n Kathelieke 't féést mar 'n kathelieke'n draai gegeve (net zoas mee kerstmus)
Da waar gemakkelukker dan om 't (zoas ze liever aare) 't uit te banne.

In 't begien van d'n negenden eeuw, tijes Kaorel de Gròòte, begon d'n vaste de zesde zondag vur Paose.

Da vaste waar ter erdenkieng van de daoge da Jezus moes vaste in de woestijn, en teves tot bezinnieng op d'n christelukke kernwaordes.

Omda z'op zondag nie vastte telde dees periode mar 36 daoge.
Daorom emme ze laoter beslote om d'n vastetijd vier daoge te vervroege, naomeluk op d'n woensdag daor vur.

Op dieje dag gaon de gelòòvige naor d'n kerruk om 't askruiske te aole, as teke van boetedoening.
Tijes die vasteperiode mochte de gelòòvige bepaolde spulle nie ete of drienke: vléés, alko'ol, en soms ok gin vis. Nou, de mènse vonde toen dasse mar goe moese fééste vur da d'n vaste zou beginne: en veul ete en zuipe!
Da werre de vette daoge genoemd.

Katheliek?

Nao d'n reformaosie wer 't féést van vastenaovend verbooje, mar omda veul mèènse'n ier toch nog katheliek waare wer 't féést in 't ge'eim gevierd, en is 't ei'luk nooit verdwééne.

Karreneval is van oorsprong dus gin katheliek féést, en d'n kathelieke kerruk 'et ok altij geprobéérd 't karreneval as féést tege te gaon, tot eind jaore '40 van d'n twientigste'n eeuw (in bevorbééld Kruikestad tot begien jaore zestig!) aon toe, mar 't "volk" kreeg z'n zin.

D'n kathelieke kerruk et'r toen mar 'n eilige mis bijgedaon vur 't kathelieke sausje...

De naom

De naom karreneval gebruike ze nie overal, en is afgeleid van 't Latijns carne vale, wa vaorwel aon 't vléés betéékent, of van 't Latijnse carrus navalis wa narreschip betéékent.

De leste dag van 't karreneval wor ok vastenaovend, vette diensdag (mardi gras), of Fastnach genoemd.

Elluf: 't Zottegetal

Da getal elluf...'t zottegetal!
Bijna niemand wit waor da nou vandoan komt: elluf as zottegetal.
Waorschijnluk zit 't zo in meakoare:

Zeenuuwziek

Toen Napoleon Bonaparte ier nog d'n skepter zwaaide, waare d'r 'n 'òòp wette die te maoke'n aare mee zeenuuwzieke mèènse (die in d'n volksmond zotte genoemd werre), want die adde toen veul.
Alle wette ier over bestonge uit elluf artikels.

Nou we wete waorom elluf 't zottegetal is, wor da getal dus vaok toegepast. Karreneval is nou éénmaol 'ne féést waor de zot doet.
't Is dus logies da d'n raod uit elluf man bestaot.
Mar...

Raod van elluf

Graof Adolf III von der Mark uit Kleef (toen nog 'n ertogdom in Dùitslaand) koos op 11 november 1381 (dus op 11-11) 10 raodsleje.
Saome mee emzelluf waar da dus 'ne raod van elluf!

En da de kathelieke 't karreneval emme 'ingelijfd' is òòns nou wel bekend.
Elluf novembur is naomeluk ok Siente Mèèrte, en de dag van 't begien van 't driekoningevaste.

Siente Mèèrte waar goed vur de èèrme mèènse en de kienders, en vroeger naome ok de volwassene 't op dieje dag 't d'r van dur flienk te frèète (de Siente Mèèrtegaans) en te zuipe.

't Veldteke

Waòrschijnluk zijn de Romeine d'r mee begonne.
Zon veldteke waar eiluk vur soldaote: Zo'n veldteke aar 'ne bepaolde betéékenis, naomeluk d'n soldaot d'r aon eriennere wa zunne taok waar: z'n legioen, god en keizer.

't Veldteke is de vorlòòper van d'n vlag, want in dieje tijd aare ze nog gin vlagge.

Da veldteke zat oan ne stok, die ze laoter mee liente en stukke stof deeje versiere.
Daormee gaf d'n veldtekendraoger (signifer) tijes 'ne veldslag sinjaole.

Dus in d'n karrenevalstijd is 't veldteke d'r om òòns d'r aon te erinnere wie d'n "baos" is, en dus van wie wij "onderdaone" zijn.

Karreneval in òòns stad

Roosendaol kent siens d'n zeuvetiende'n eeuw d'n viering van karreneval (of d'n vastenaovend).

't Karreneval kwam in òòns stad, in d'n vorm zoas we da nou kenne, in de jaore 1950 wir tot bloei. Da waar nao d'n oorlog, en 't gieng wa beter mee de mèènse en òòns stad.

Enkele veréénegienge gave in beslote krieng 'ne karrenevalsféést. Elleke veréénegieng aar z'n eige priens en (soms) boereraod.
Ok gròòte bedrijve adde d'r eige priens en boereraod.

Leutstoet

In 1955 kwam 't toenmaolige Oranjekomitee op 't idee 'ne kienderkarrenevalsoptocht dor de stad te ouwe.
Ruim 100 kienders liepe toen verklééd mee fietskes, stepkes en karre dor 't centrum van d'n stad. D'r waar meziek bij, en de manne van 't komitee liepe, in net pak mee 'ne sigaor, d'r aachteraon.

D'n éérste leutstoet waar geboore, en 't idee waar geslaogd!

't Jaor daorop liepe'n ok (verklééde) vaoders en moeders mee.
Zo is d'n leutstoet ontstaon.

Stichting Carnaval Roosendaal (SCR)

De beslote karrenevalsbals werre steeds gròòter. En omda iedere wijk en veréénegieng z'n eige priens en fééste'n aar wer 't allemaol nogal onoverziechteluk.

Dus beslote 'n aontal manne van d'n Stichting Carnaval Roosendaal (opgericht dor leeje van 't Oranjekomitee op 4 febroewaorie 1959) da'dammaol nie zo langer kon, en dat 'r vor éél de stad één Leutvorst moest komme.




Priens Driek I: D'n éérste stadspriens

D'n éérste stadspriens wer Henk van Loon, onder de naom Driek I.
Henk waar daorvur priens van de Kroningswijk (Marconistraat e.o.).

Ij wer offisjéél ontvange op 't geméénten'uis dor 't gemééntebestuur.
Priens Driek I waar in gezelschap van Nar Jan (Jan Hees).

Priens Driek regeerde mar één jaor, en wer in 1960 opgevolgd dor Priens Jan I (Jan Mol), vormaolig priens van Middestaands- veréénegieng De Krieng.

[Kek in òòns archief vor 'n overziecht van alle priense, narre en sjampetters]

Onder Priens Jan groeide 't karreneval in òòns stad flienk.

De leste "lokaole" priens en boereraod waar die van Philips. 't Leste jaor van die priens en raod waar 1965.

Begien jaore '70 ware d'r nog wel zon 120 beslòòte bals, mar 't karreneval verplaòtste zich méér naor de kefees in d'n stad.
De mèènse sjouwde van kefee naor kefee.
Zo is 't zeule'n onstaon.

Stoepschijter

D'n burrgemééster levert (siens 1962) mee karreneval d'n sleutel in aon d'n priens, zoda die d'n stad tijdes 't féést kan regéére.
D'n bevollekieng bestong dan ok nie méér uit Roosendaolers, want onder d'n leutvorst is 't zon bietje 'n 'notonome staot geworre.
Roosendaolers werre tijes d'n karreneval Stoepschijters, en 't centraole karrenevalssymbòòl waar 'n'n bok.

De naom "Stoepschijters" kwam van afgunstige inwòòners van omliegende durrepe en steeje. Vur de stoeferij liete sommege inwòònsers van Roosendaol 'ne stoep vor 'un uis aonlegge. Daòr zate ze dan op te pronke as trotse paorel'oenders, en aare ze schijt aon iederéén. En paorel'oenders schijte buite, dus op de stoep...

In 1962 verschéén ok d'n éérste Kwakkelkraant: 'ne stadskraant mee aléénig mar karrenevalsnuuws.

Tullepetaon

Vanaf 1962 kwam d'n term Tullepetaon méér in zwang.
Tullepetaon (Numida meleagris) is 'n aander wòòrd vor poelepetaot. Poelepetaot komt van 't Fraanse poule pintade wa in 't Nederlaans parelhoen betéékent.

'Ne Tullepetaon is 'ne fezaantachtige, oorspronkeluk uit Oost-Aofrika en eel waòrschijnuk al dur de Romeine as uisdier geouwe.

'Ij et witte stippe op zun vleugels (paorels), en z'n nek en kop zen kaol. Ij ziet'r 'ne bietje deuzig uit dus...
'Ij maokt 'ne schreeuwerug trompetachtug gekwèèk.
Net zoas d'n Roosendaolers tijes 't karreneval! Motte mar 's lùistere...

Zo laoter in de jaore 1960, wer Roosendaol mee d'n karreneval't Rijk der Tullepetaone. Later veraanderde da in Tullepetaonestad.

Liekes en motto's

Vanaf 1958 verschéén elluk jaor 'n karrenevalslieke vor d'n stad, en vanaf 1966 kwam daor elluk jaor 'n grammofòònplaòtje van uit (en vanaf 1993 'n ceedeeke).

Ok 'et elluk karrenevalsjaor 'n motto.
Vanaf 1971 bestao'da motto uit elluf letters, en is 't zellufde as de titel van 't lieke.
Daorvor waar da nie zo, want 't lieke van bevòòrbeeld 1969 'eet Leg d'is oan, mar 't motto waar Raokt de roos.

Vanaf 1985 wor 't lieke'n opgenome dor d'n zeulbend die 't liekesfestival gewonne'n et.
't Liekesfestival is 'n kompetiesie van zeulbendjes, die elluk 'n eige lieke laote'n oore binne 't nuuwe motto.
D'n éérste zeulbend die da won waar Effe d'r Neffe mee 't lieke Speul dus mee.

11-11

Op 11-11 begient 't nuuwe karrenevalssezoen.
't Liekesfestival wor elluk jaor op dieje'n dag g'ouwe. Ok wor dan vor 't éérst 't nuuwe veldteke verkocht. Adde zo'n veldteke kòòpt steunde iermee d'n SCR.

[Kek in òòns archief vor 'n overziecht van alle veldtekes]

Op die dag worre'n ok d'n Priens, Sjametter en Nar aon 't pebliek vorgesteld.
Nie in vol ornaot, mar in 'ne kiel van de SCR.
't Drietal zal vor 't éérst in vol ornaot verschijne op 't Prienseswaree: 'ne karrenevaleske revu (siens 1981) in d'n Schouwburg, twee weke vor karreneval.

Na d'n 11-11 vierieng zijn d'r geregeld aktiviteite'n in de stad, vaok g'orgaoniséérd dor de verschillende zeulbends of bouwklups.
Zo is 'tr, naost 't Prienseswaree, d'n Kastenaovend, ouwe verschillende zeulbends 'n 'neige'n aovend in 'un eige leutkot, en is 'tr siens jaor en dag d'n vrijdag vor karreneval 't Berebal van C.V. De Kurketrekkers.

D'n SCR en de Bende van 7 orgaonisere siens 1997 't Zeulbendspektaokel: Eél veul zeulbends speule'n in de stad volleges een wiesselend schema. D'n leutigste zeulbend van dieje'n aovend wient de Blaauwe dasse en 'un leutkot d'n wiesseltrofee de kopere Tullepetaon.
't Leutigste leutkot van dieje'n aovend wient d'n blaauwe wiempel.

En dan is 't zowijd!

Op d'n zaoturdag van 't karreneval komme Priens, Sjampetter en Nar aon, mee d'n trein op de schuive.
Vanaf de schuive gaon z'alle drie naor 't ouwe raod'uis, om daorzo, rond 13.00 uur, d'n sleutel van de stad te krijge van d'n burregemééster.
Daornao begient d'n leutstoet.